İşıqfor nə zaman yaranıb? - Maraqlı araşdırma

Maraqlı 18 Dekabr 2019 19:55 Oxunub 11966
İşıqfor nə zaman yaranıb?                                - Maraqlı araşdırma
WhatsApp kanalımıza abunə ola bilərsiniz
1927-ci ildə Vulverhempton şəhərində quraşdırılıb

İşıqfor (işıq + Yunan dilindən, φορός "daşıyıcı") - avtomobil, dəmir yolu, su və digər nəqliyyat vasitələrinin, piyada keçidlərində piyadaların hərəkətini tənzimləyən işıq siqnalları yayan optik cihazdır. Rusiyada və MDB ölkələrində işıqfor şəhərin bələdiyyə mülkiyyətidir.

TARİXİ

İlk işıqfor 10 dekabr 1868-ci ildə Londonda Britaniya Parlamentinin binası yaxınlığında quraşdırılmışdır. Onun ixtiraçısı Con Pik Nayt(John Peak Knight), dəmir yolu semaforu mütəxəssisi idi. İşıqfor əl ilə idarə olunurdu və iki semafor oxu var idi: üfüqi qaldırılmış - "stop" siqnalı, 45° bucaq altında endirilən isə - ehtiyatlı hərəkət demək idi. Sutkanın qaranlıq vaxtında fırlanan qaz lampası istifadə edilirdi, onun köməyi ilə müvafiq olaraq qırmızı və yaşıl rəngli siqnallar ötürülürdü. İşıqfor piyadaların küçədə keçməsini asanlaşdırmaq üçün istifadə olunur, ancaq onun siqnalları arabalar üçün nəzərdə tutulurdu - piyadalar gedərkən arabalar dayanmalı idi. 2 yanvar 1869-cu ildə işıqforun qaz fənəri partladı, işıqfora nəzarət edən polis məmuru xəsarət aldı, bundan sonra Avropada işıqfor qadağan edildi.

İlk avtomatik işıqfor sistemi (insanın birbaşa iştirakı olmadan dəyişə bilən) 1910-cu ildə Çikaqodan olan Ernst Sirrin tərəfindən hazırlanmış və patentləşdirilmişdir. Onun işıqforu işıqlandırılmamış Stop və Processed yazılarından istifadə edirdi.

İlk elektrikli işıqforun ixtiraçısı Solt Leyk Sitidən(Yuta ştatı, ABŞ) olan Lester Vayrdir. 1912-ci ildə iki dairəvi elektrik siqnalları (qırmızı və yaşıl) olan bir işıqfor hazırladı (lakin patentləşdirmədi).

5 avqust 1914-cü ildə Klivlenddə amerikalı işıqfor şirkəti Ceyms Hoqun hazırladığı dörd elektrik işıqforunu 105-ci küçə ilə Evklid prospektinin kəsişməsində quraşdırdı. Onlar qırmızı və yaşıl siqnala malik idilər və dəyişərkən səs siqnalı yayırdılar. Sistem, kəsişmədə şüşə kabinada oturan bir polis tərəfindən idarə edilirdi. İşıqforlar, hal-hazırda ABŞ-da qəbul edilən bir şəkildə yol hərəkəti qaydalarını təyin edirdi: müdaxilənin olmaması halında istənilən vaxt sağa dönmə, sola dönmə isə - kəsişmənin ortası ətrafında yaşıl siqnalda.

1920-ci ildə Detroit və Nyu-Yorkda sarı siqnaldan istifadə edərək üçrəngli işıqforlar quraşdırıldı. İxtiraçılar müvafiq olaraq Uilliam Potts(William Potts) və Con F. Harris(John F. Harriss) idilər.

Avropada bənzər işıqforlar ilk dəfə 1922-ci ildə Parisdə Ryu de Rivoli(fr. Rue de Rivoli) və Sevastopol Bulvarı (fr. Boulevard de Sebastopol) kəsişmələrində və Hamburqda Ştefansplats(al. Stephansplatz) meydanında, İngiltərədə 1927-ci ildə Vulverhempton şəhərində (ing. Wolverhampton) quraşdırılmışdır.

SSRİ-də ilk işıqfor 30 dekabr 1930-cu ildə Moskvanın Petrovka və Kuznetskiy Most küçələrinin küncündə quraşdırılıb. Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) bu, 1930-cu illərin əvvəllərində baş verdi. Leninqrad qəzetlərindən biri 1929-cu ilin dekabrında yazmışdı: "Leninqradın yol polisi 25 Oktyabr və Volodarsky prospektlərinin kəsişməsində 1930-cu ilin yanvarında ilk "semafor" qurmağı planlaşdırır." Semaforun yalnız bir siqnalı olmalı idi - qırmızı. Ancaq bu niyyət elə kağız üzərində qaldı. İşıqfor siqnallarının formalaşması tədricən baş verdi, bölgələr bir kənara, hətta hər iki paytaxtda işıqforlar quruluşuna görə fərqlənirdi (məsələn, bir vaxtlar Moskvada yaşıl siqnal yuxarıda, Leninqradda isə altda idi). Yeri gəlmişkən, SSRİ şəhərlərində milis-tənzimləyicinin çubuqsuz(1939-cu ilə qədər) əli ağ əlcəklə çəkilmiş siqnalları da fərqli idi. Bu faktlar 1936-cı ildə dərc edilmiş "SSRİ yollarında ... yol qaydaları" ilə təsdiqlənir. Həmçinin, eksperimental variantlardan da istifadə edildi(Katsnelson mühəndis sistemi tərəfindən əl ilə idarə olunan bir cihaz 2 nüsxədə hazırlanmışdır - Moskva və Leninqrad üçün). 1959-cu ilə qədər qırmızı və yaşıl rənglər mövcud yerlərin əksinə yerlərdə idi, sonra SSRİ yol hərəkəti haqqında beynəlxalq konvensiyaya və yol nişanları və siqnalları haqqında Protokoluna qoşuldu. Bir qədər əvvəl, ilkin yuxarı mavi üst yaşılla əvəz olundu.

1960-cı illərdə piyadalar üçün xüsusi işıqforlar meydana gəldi. Başlanğıcda, lampaları olan "dayanın" kəlməsinin qırmızı və "gedin" yaşıl rəngli hərflərlə yazıldığı iki hissədən ibarət düzbucaqlı bir formada idilər, xüsusən belə bir işıqfor Leonid Qaydayın "I Əməliyyatı və Şurikin digər macəraları" komediyalarında, "Navajdenie" novellasında görmək olar. 1970-ci illərin sonlarında belə piyada işıqforları, bu gün öyrəşdiyimiz "kiçik adamlar" ilə əvəz olundu. Son yeddi onllikdə işıqforların özləri də dəyişikliklərə məruz qaldı. Əvvəlcə, onları KHİB (küçə hərəkətinin idarəedilməsi bölməsi) (sonradan DYP) işçiləri qovşaqlarda, xüsusi post kabinalarında idarə etdilər, bu da Sergey Malkalkovun "dyadya Styopa" haqqında şeirində, həmçinin "Küçə sürprizlərlə doludur" bədii filmində təsvir edilmişdir. 1970-ci illərə qədər, xüsusən yaşıl dalğa yaratmağa imkan verən işıqforları mərkəzləşdirilmiş avtomatik idarəetmə sistemi meydana çıxdı. Elə həmin vaxt işıqforu və piyadaların özlərini tənzimləmək mümkün oldu. Bunun üçün tənzimlənən piyada keçidinin yaxınlığında piyadalar üçün işıqforu yaşıl siqnala, nəqliyyat üçün işıqfor isə müvafiq olaraq qırmızı rəngə dəyişdirən bir düyməli idarəetmə pultları quraşdırıldı. Həmçinin, əvvəllər şəhərin bütün küçələrində işıqforlar quraşdırılmadı, yalnız mərkəzi və işıqlı, daha çox sıx və intensiv hərəkət olan yollarda. Ancaq tədricən, artan nəqliyyat axını ilə işıqforların sayı artmağa başladı.

İşıqforların tarixi ilə əlaqədar olaraq, 1923-cü ildə orijinal konstruksiyalı işıqforu patentləşdirən amerikalı ixtiraçı Qarrett Morqanın adı tez-tez xatırlanır. Lakin, o, dünyada ilk dəfə olaraq texniki tərtibatla yanaşı, məqsədini də göstərərək tarixə düşdü: "Cihazın təyinatını - kəsişmə keçidinin növbəliliyini avtomobildə oturan şəxsdən müstəqil etmək idi."

1990-cı illərin ortalarında kifayət qədər parlaqlıq və rəng saflığı olan yaşıl LED-lər icad edildi və LED işıqforların sınağı başladı. Sarov, LED işıqforların kütləvi şəkildə istifadəyə başladığı ilk şəhər oldu.

Tərcümə etdi: "AVTO KLUB AZƏRBAYCAN" klubunun baş administratoru Natiq Nazimoğlu

Gəncə şəhəri, 2019-cu il

https://www.facebook.com/groups/autoclub/

ŞƏRH YAZ
Ad

E-mail

Şərh