Elektromobil adi avtomobildən daha əvvəl yaranıbmış - TARİX

Elektrikli avtomobil (elektromobil) - daxili yanma mühərriki (DYM) ilə deyil, müstəqil enerji mənbəyindən (batareya, yanacaq elementləri, kondensator və s.) qidalanan, bir və ya bir neçə elektrik mühərriki ilə hərəkətə gətirilən avtomobildir. Elektromobil DYM və elektrik ötürücülü avtomobillərdən, habelə trolleybus və tramvaylardan fərqləndirilməlidir.

Elektromobil dedikdə, aparıcı təkərləri idarə etmək üçün kimyəvi cərəyan mənbəyindən elektrik enerjisini istifadə edən bir avtomobil nəzərdə tutulur.

Elektromobilin - müstəqil kimyəvi enerji mənbəyi (cərəyan) olan relssiz nəqliyyat vasitəsi olduğunu da söyləmək olar.

TARİXİ

Elektromobil DYM-dən daha əvvəl yaranıb. 1828-ci ildə macar ixtiraçısı Anyos Cedlik(Agios Jedlik) avtomobildən daha çox skeytborda bənzəyən elektrikli bir arabası düzəltdi. Cedlikin ixtirası bu mühəndislik sahəsinin inkişafına güclü təkan oldu. Elektrik mühərriki olan araba şəklli ilk elektromobil 1841-ci ildə yaradıldı.

1899-cu ildə Sankt-Peterburqda bir rus zadəganı və mühəndis-ixtiraçı İppolit Romanov 17 sərnişin üçün nəzərdə tutulmuş ilk rus elektrik omnibusunu yaratdı. Onun ümumi tərtibatı sürücünün, sərnişinlərin arxasında hündür oturacaqda yerləşdiyi ingilis kabinələrindən götürülmüşdür. Heyət iki nəfərlik və dörd təkərli, ön təkərlərin diametri arxa təkərlərdən daha böyük idi. İlk elektromobildə 36 qutu (volt dirəkləri) olan Bari sisteminin qurğuşun batareyasından istifadə edilmişdir. Hər 60 verst (~ 64 kilometr) yükləmə tələb edirdi. Avtomobilin ümumi gücü 4 at gücündə idi. Heyətin tərtibatı 1898-ci ildən bəri avtomobillər istehsal edən ABŞ-ın "Morris-Salom" şirkətinin modellərindən götürüldü. Elektromobil sürəti doqquz pillədə 1,6 ilə 37,4 km/saat arasında dəyişirdi. Romanov ayrıca müasir trolleybusların bu əcdadları üçün şəhər marşrutlarının sxemini hazırlamış və iş icazəsi almışdır. Ancaq lazımi sərmayələri tapa bilmədiyi üçün iş, inkişaf etməyib.

29 aprel və ya 1 may 1899-cu ildə yarış iştirakçısı Kamile Jenatsi(Kamille Zhenazzi) tərəfindən idarə olunan gülləyə bənzər gövdəsi olan La Jamais Contente ilə xüsusi rekord qıran elektromobil, 100 km (62 mil/saat) sürət baryerini dəf etdi. Rəsmi sürət rekordu saatda 105,882 km idi. Daha sonra Amerikanın məşhur elektromobil konstruktoru Uolter Beyker(Walter Baker) saatda 130 km sürətə çatdı. Bir yükləmə ilə uzaq yürüş rekordunu - Çikaqodan Miluokiyə 103,8 mil (167 km) məsafədə gedən elektromobil şirkəti "Borland Electric" şirkəti müəyyən etdi. Ertəsi gün (yükləmədən sonra) elektromobil öz gücünə Çikaqoya qayıtdı. Orta sürət saatda 55 km idi.

XX ƏSRİN I YARISI

Əvvəlcə elektrikli və benzinli heyətlərin məsafəsi və sürəti təxminən eyni idi. Elektromobillərin əsas çatışmazlığı mürəkkəb yükləmə sistemi idi. O vaxtlar hələ dəyişən cərəyanı daimiyə çevirən yox idi, yükləmə olduqca mürəkkəb bir şəkildə həyata keçirilirdi. Yükləmək üçün dəyişən cərəyan üzərində işləyən elektrik mühərrikindən istifadə edilirdi. Elektromobilin batareyalarının bitişik olduğu generator valını fırladırdı. 1906-cı ildə dəyişən cərəyanı daimiyə çevirən qurğu icad edildi, lakin bu, əhəmiyyətli dərəcədə yükləmə problemini həll etmədi.

1900-1910-cu illərdə elektromobil və buxar mühərriki olan avtomobillər geniş yayıldı. O dövrdə ABŞ avtomobillərinin 38%-ində elektrik, 40%-də buxar, 22%-də benzin mühərrikləri vardı. Əsrin əvvəllərində yük avtomobilləri, eləcə də elektrikli omnibüslər (elektrik avtobusları) də geniş yayıldı.

XX ƏSRİN II YARISI

Elektromobillərə marağın canlanması 1960-cı illərdə nəqliyyat vasitələrində ekoloji problemlər, 1970-ci illərdə isə enerji böhranları nəticəsində yanacağın qiymətinin kəskin artması səbəbindən baş verdi.

Ancaq 1982-ci ildən sonra elektromobillərə maraq yenidən azaldı. Buna, neft bazarındakı vəziyyətin kəskin dəyişməsi və kimyəvi enerji mənbələrindəki çatışmazlıqlar səbəbindən sınaq dəstlərinin keyfiyyətsiz olması səbəb oldu.

90-cı illərin əvvəllərində Kaliforniya ştatı ABŞ-ın ən çox qazlaşdırılmış bölgələrindən biri idi. Buna görə, Kaliforniya Hava Resursları Komitəsi (CARB) 1998-ci ildə Kaliforniyada 2%, 2003-cü ilə qədər isə 10% satılan avtomobillərə səsboğucu istehsal etməməyi qərara aldı. General Motors reaksiya verən ilk şirkətlərdən biri oldu və 1996-cı ildən etibarən elektrik ötürücülü EV1modelini kütləvi istehsal etməyə başladı. Bəzi avtomobil istehsalçıları Kaliforniyada elektromobillərin satışına başladılar. EV1 istifadəçilərinin əksəriyyəti Hollywood bohem tamaşaçısına çevrildi. Ümumilikdə, 1997-ci ildən bu yana Kaliforniyada müxtəlif istehsalçıların təxminən 5,500 elektromobilləri satılmışdır.

Sonra sıfır emissiya tələbi aşağı emissiya tələbi ilə əvəz olundu. 2002-ci ildə istehsal olunan elektromobillərin hamısı istifadəçilərdən ələ keçirildi və məhv edildi (yalnız Toyota elektrikli RAV-4-ü bəzi sahiblərinə saxladı). Səbəb batareyanın ömrünün bitməsi adlandırıldı. GM elektromobil almaq təklifində EV1 kirayəçilərindən imtina etdi. Həmçinin, GM-də ələ keçirilmiş EV1-i məhv etmək niyyətini onlardan gizlətdi. Bu hekayə haqqında 2006-cı ildə məşhur "Elektromobili kim öldürdü?"(ing. Who killed electric car? ) adlı elmi filmdə ətraflı təsvir edilmişdir.

XXI ƏSR

Son illərdə neftin qiymətinin durmadan artması səbəbindən elektromobillər yenidən məhşurlaşmağa başladı. CBS News "Elektromobil bizi xilas edə bilərmi?"(Could The Electric Car Save Us?) verilişində 2007-ci ildə elektromobillərin sənaye istehsalının yenidən istifadəyə verildiyi bildirilir. Bu tendensiya ilə əlaqədar olaraq "Elektromobili kim öldürdü?" filminin rejissoru Kris Peyn(Chris Paine), filmin davamı olaraq "Elektrikli avtomobilin qisası" adlı film çəkdi.

2008-ci ildə Amerikanın Silikon vadisində fəaliyyət göstərən Tesla Motors şirkəti, Tesla Roadster elektrikli idman avtomobilini istehsal etdi.

22-23 may 2010-cu ildə Yaponiyanın elektromobil klubunun yaratdığı, elektromobilə çevrilmiş Daihatsu Mira EV tək yüklənmə ilə 1003.184 km məsafəni qət etdi.

24 avqust 2010-cu ildə Yuta ştatının duz gölündə litium-ion batareyaları olan "Venturi Jamais Contente" elektromobili, 1 km məsafədə 495 km/saat sürət rekordunu qurdu. Yarış zamanı avtomobil ən yüksək sürəti 515 km/saat yığdı.

27 oktyabr 2010-cu ildə Audi A2 mikrovenindən çevrilmiş "lekker Mobil" elektromobili, ümumi yollarda həqiqi yol hərəkəti şəraitində Münhendən Berlinə qədər uzunluğu 605 km olan tək yüklə rekord vurdu, istilik də daxil olmaqla bütün köməkçi sistemlər qorunub saxlanıldı. 55 kilovoltluq elektrik mühərriki olan elektromobil "lekker Energie" tərəfindən "DBM Energy" şirkətinin "Kolibri" litium-polimer batareyası əsasında yaradılıb. Batareya 115 kVt·saat saxlanıldı, bu da elektromobilin bütün marşrutu orta hesabla 90 km/saat sürətlə keçməsinə imkan verdi (marşrutun bəzi hissələrində maksimum 130 km/saat idi) və başa çatdıqdan sonra ilkin yüklənmənin 18%-nə qənaət etdi. DBM Energy şirkətindən verilən məlumata görə, belə bir batareya olan elektrik yükləyicisi 32 saat fasiləsiz işləməyi bacardı ki, bu da adi batareya ilə müqayisədə 4 dəfə çoxdur. "Iekker Energie" şirkətinin nümayəndəsi iddia edir ki, "Kolibri" batareyası ümumi resurs məsafəsini 500.000 km-ə qədər təmin edə bilər.

29 noyabr 2010-cu ildə "İlin Avropa Maşınları" yarışmasının qalibi 257 bal toplayan Nissan Leaf elektromobili ilk dəfə olaraq elan edildi.

2011-ci ilin oktyabr ayında Rusiyada ilk elektromobil - Mitsubishi i-MiEV satılmağa başladı. İlk üç ayda 41 elektromobil satıldı. ABŞ-ın Energetika Nazirliyi i-MiEV-ni ən qənaətcil avtomobil adlandırdı. Mitsubishi i-MiEV, Ümumrusiya ictimai ekoloji təşkilatının "Yaşıl patrul" təşkilatının "Ətraf mühitin keyfiyyəti nişanını" aldı.

2013-cü ilin iyun ayında Yaponiyanın Nissan şirkətinin ZEOD RC elektromobilləri və İngiltərənin Drayson Racing Technologies şirkətinin B12/69EV kiçik fasilələrlə, elektromobilləri arasında növbəti dünya sürət rekordları quruldu - 300 km/saat və 330 km/saat.

VW Dieselgate ekoloji qalmaqalı bir çox avtomobil istehsalçısını elektromobil istehsalına sövq etdi. Çində elektromobillər aktiv inkişaf etdirilir.

2017-ci ilin yanvar ayında Rimac Concept One elektromobili dünyanın ən sürətli benzin maşınlarından biri Bugatti Veyrona qarşı yarışda qalib gəldi.

Natiq Nazimoğlu

Avto Klub Azərbaycan

https://www.facebook.com/groups/autoclub/?fref=nf