General Motors Corporation haqqında bilmədiyimiz maraqlı faktlar

General Motors (Ceneral Motors kimi səslənir, qısaldılmış GM) Amerikanın ən böyük avtomobil korporasiyasıdır, 2008-ci ilə qədər 77 il ərzində dünyanın ən böyük avtomobil istehsalçısı olub. 2014-cü ilin nəticələrinə görə, konsern satılan avtomobillərin sayına görə (9,92 milyon ədəd) dünyada(Toyota və Volkswagen-dən sonra) 3-cü yerdədir. İstehsal 35 ölkədə, satış isə 192 ölkədə qurulub. Şirkətin mənzil-qərargahı Detroitdə yerləşir. Mövcudluğunun müəyyən mərhələlərində ABŞ hərbi-sənaye kompleksinin 20 ən böyük podratçılarından biri idi. Məhsul və xidmətlər satışından əldə edilən gəlirin 1/5-i hərbi sifarişlərə xidmət edən federal müştəri sektorudur (Amerika silahları və hərbi texnikaların xarici müştəriləri istisna olmaqla).
TARİXİ
General Motors Corporation bir neçə avtomobil istehsalçısının birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. Korporasiyanı yaradan ən qədim şirkət R.E.Olds tərəfindən 1892-ci ildə Detroytda Olds Motor Vehicle Company adı altında quruldu. Əsrin sonunda, həmçinin Detroytda əvvəllər Olds fabrikində işləyən Henri Liland - Cadillac Automobile Company-ni, Devid Byuik(David Buick) isə Buick Motor Company-ni qurdu. Rəqabətə yol verməmək üçün 1903-cü ildə Buick direktoru Uilliam Dyurantın(William Durant) təşəbbüsü ilə Olds Motor Vehicle Company və Buick-i daxil olmaqla General Motors korporasiyası yaradıldı, 1909-cu ildə Cadillac və Oakland(adını Pontiac olaraq dəyişdirdilər) qoşuldu. Sonrakı illərdə General Motors bir sıra kiçik avtomobil istehsalçılarını mənimsədi, 1918-ci ildə Chevrolet, korporasiyaya daxil oldu, 1920-ci ildə isə kanadalı McLaughlin Motor Company, sonradan General Motors of Canada Limited-in törəməsinə çevrildi. Həm də 1920-ci ildə işəsalma(starter) qurğusunun yaradıcısı Çarlz Ketterinqin(Charles F. Kettering) - Dayton Engineering Laboratories şirkəti birləşdirildi, Ketterinq özü isə GM-in elmi rəhbəri oldu. 1917-1919-cu illərdə GM məhsullarının 90% -ə qədəri hərbi məqsədlər üçün idi.
1923-cü ildə Alfred Sloun(Alfred Sloan) GM-in prezidenti oldu(bu vəzifəni 1956-cı ilə qədər tutmuşdur), onun rəhbərliyi altında korporasiyanın xarici genişlənməsi başladı: 1925-ci ildə İngiltərənin Vauxhall Motors şirkəti, 1931-ci ildə isə Almaniyanın Adam Opel şirkətini aldı; Amerika bazarındakı pay da əhəmiyyətli dərəcədə artdı - 1921-ci ildən 12%-dən 1941-ci ildə 44%-ə qədər. 1940-1945-ci illərdə GM, 1300 təyyarə və ABŞ-dakı bütün təyyarə mühərriklərinin 1/4 daxil olmaqla 12.3 milyard dollar dəyərində hərbi məhsul istehsal etdi. GM-in istehsal gücünün 19% -i Koreya müharibəsinə yönəldilmişdir.
1950-ci illər GM-in istehsal etdiyi avtomobillərdə bir sıra yeniliklərlə əlamətdar oldu. 1950-ci ildən bu yana bütün markalı avtomobillər avtomat ötürücü qutu ilə istifadəyə verildi, 1955-ci ildən etibarən - 8 silindrli mühərriklər, avtomobillərin aerodinamikası yaxşılaşdırıldı, güc 6 ilə 12 volt arasında dəyişdi, sükan və əyləclər, habelə kondisionerlər və təhlükəsizlik kəməri yarandı. Ancaq 1950-ci illərin ortalarından etibarən Avropa avtomobilləri ABŞ-da böyük məhşurluq qazanmağa başladı. 1956-cı ildə Detroyt avtomobil nəhənglərinin (GM, Ford, Chrysler) satışları 15% azaldı, 1957-ci ildə ABŞ-da avtomobillərin idxalı ixracı üstələdi, idxal edilən avtomobillər ABŞ-da satışların 8%-ni təşkil etdi, 1959-cu ildə GM-in bazar payı 42% -ə qədər azaldı. 1960-cı illərdə şirkətlərin vəziyyəti Detroytun ətrafındakı iğtişaşlar ilə daha da ağırlaşdı. GM fəaliyyət dairəsini genişləndirməklə çətinliklərə reaksiya verdi: korporasiya məişət texnikası, sığorta, lokomotiv, elektronika, bank və maliyyə xidmətləri ilə məşğul olmağa başladı. Bunun sayəsində, 1960-cı illərin sonlarında GM-ə qoyulan investisiya gəliri 16,5%-dən 25,8%-ə yüksəldi (sənaye üzrə orta hesabla 13%).
1974-cü ildə OPEK ölkələrindən idxala embarqo tətbiq edilməsi səbəbindən neftin qiyməti kəskin şəkildə yüksəldi, həmçinin, ABŞ-da Ford və Chrysler kimi, GM-ə də ağır zərbə vuran havanın çirklənməsinə sərt məhdudiyyətlər tətbiq edən bir qanun qəbul edildi. 1980-ci illərdə GM-in gəliri durmadan azalırdı, lakin eyni zamanda avtomobillər sırasının yenilənməsinə, həmçinin zavodların müasirləşdirilməsinə 60 milyard dollardan çox pul xərcləndi. 1984-cü ildə Electronic Data Systems(rabitə və məlumatların saxlanması), 1986-cı ildə isə Hughes Aircraft(təyyarə) alındı. 1990-cı ildə GM, İsveçin Saab Automobile AB istehsalçısından 50 faizlik pay aldı, sonra Tennessidə kiçik avtomobillərin istehsalı üçün Saturn Corporation bölməsi yaradıldı. Üç il ərzində (1990-1992) korporasiyanın xalis itkisi 30 milyard dollar təşkil etdi, ABŞ bazarındakı pay 35%-ə düşdü.
1992-ci ildə GM-ə korporasiyanın dirçəldilməsi əmanət edilən Cek Smit rəhbərlik etdi. Artıq həmin il mərkəzi idarədəki işçi sayı 13.500-dən 2300-ə endirildi, 1996-cı ilə qədər 24 zavod bağlandı və 65.000 işçi ixtisar olundu, ehtiyat hissələrinin istehsalı bölmələri satıldı. Bu tədbirlər, həmçinin dolların dəyərdən düşməsi (idxal mallarını baha edən) 1993-cü ildə 138.22 milyard dollar dövriyyəsi ilə 2.47 milyard dollar xalis mənfəət əldə etməyə imkan verdi, 1995-ci ildə isə xalis mənfəət 6.88 milyard dollar təşkil edərək, rekord gəlirlə 163,86 milyard dollar oldu. Lakin, bazar payı 1995-ci ildə 31%-ə, 1999-cu ildə 30%-dən aşağı düşməyə davam etdi. Korporasiya Asiya və Avropa bazarlarında iştirakını genişləndirərək daxili bazardakı payın azalmasını kompensasiya etməyə çalışdı: 1999-cu ildə Subaru avtomobil istehsalçısı olan Fuji Heavy Industries-in 20% payı satın alındı; 2000-ci ildə Fiat Auto S.p.A-da 20% və Saab üzərində tam nəzarət quruldu; 2002-ci ildə Cənubi Koreyanın Daewoo Motor Company-nin bir hissəsi alındı.
XXI ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİ: İFLAS VƏ DİRÇƏLİŞ
XXI əsrin ilk onilliyinin sonunda GM-nin maddi vəziyyəti kəskin pisləşdi. 1 iyun 2009-cu ildə şirkət iflas proseduruna başladı (ABŞ Federal iflas Qanununun 11-ci Bölməsi) - iddia Nyu Yorkun Cənubi Federal Məhkəməsinə verildi. İflas şərtlərinə görə ABŞ hökuməti şirkətə təxminən 30 milyard dollar pul verdi, bunun müqabilində konsernin 60% -ni, Kanada hökuməti - 9.5 milyard dollar qarşılığında 12% səhmləri, Birləşmiş avtomobil sənayesi işçiləri birliyi - 17.5% səhm aldı. Səhmlərin qalan 10.5%-i konsernin ən böyük kreditorları arasında bölüşdürüldü. ABŞ prezidenti Barak Obama, dövlət GM-i idarə etməyi planlaşdırmır və konsernin maddi vəziyyəti yaxşılaşan kimi nəzarət payından qurtulmağı söylədi. Nəticədə, 10 iyul 2009-cu ildə yeni müstəqil General Motors şirkəti yaradıldı. Köhnə GM (General Motors Corporation), Motors Liquidation Company adlandırıldı.
Güman edilirdi ki, iflasdan sonra konsern iki şirkətə bölünəcək, birincisinə ən çox gəlirsiz bölmələr, ikincisinə isə ən gəlirli Chevrolet və Cadillac daxil olacaq. Xüsusilə, 2009-cu ildə GM zərərli Opel-i satmağı planlaşdırırdı və iddiaçılardan biri Magna International şirkəti konsorsiumu və Rusiyanın Sberbank-ı idi. Lakin, noyabrın əvvəlində GM, inkişaf etməkdə olan sənayenin böhrandan çıxmasını və kiçik avtomobil bazarını tərk etmək istəməməsini əsas gətirərək Opel-i özündə saxlamağa qərar verdi.
2010-cu ilin sonunda GM tarixdə ən böyük olan səhmlərin kütləvi təklifini keçirdi. Yerləşdirmə zamanı 2009-cu ildə iflasın əsas səhmdarlarına çevrilən ABŞ və Kanada hökumətləri səhmlərini ümumilikdə 23.1 milyard dollara satdılar.
2017-ci ildə GM, Opel və Vauxhall konsernini Groupe PSA-ya satdı. 2018-ci ilin noyabr ayında GM, Şimali Amerikadakı Tesla-nı əldə etmək niyyətində olan üç gəliri zavodun bağlanacağını elan etdi.
Tərcümə etdi: Avto Klub Azərbaycanın təsisçi və baş administratoru Natiq Nazimoğlu 
Gəncə şəhəri, 2020-ci il

https://www.facebook.com/groups/autoclub/?fref=nf