Avtomobil kondisioneri haqqında bunları BİLİRDİNİZMİ?

Avtomobildəki hava sərinləşdirici sistem salondakı havanı sərinlətmək, həm də nəm və qoxudan təmizləmək imkanı verir. Müasir avtomobillərdə bu sistem salonda havalandırma və istilik üçün ayrılmaz hissədir.

Texniki baxımdan belə bir sərinləşdiricinin xüsusiyyəti elektrik enerjisindən istifadə etməməsidir, "kolençat valı"nın ötürücü kəmərindən, hərdən ümumi generator kəmərindən və ya ayrı bir şəkildə istifadə olunan bir kəmərdən istifadə edərək daxili yanma mühərrikinin gücünün bir hissəsidir. Sərinləşdiricinin kondensatoru ümumiyyətlə qapağın (kapot) altındadır və mühərrik istiliyinə məruz qalmaması üçün avtomobilin ön bamperinə, radiatorun önünə yerləşdirilir. Lakin radiatorun üfürməsinə ziyan vermir. Sərinləşdiricinin buxarlandırıcısından su axımı birbaşa avtomobilin altına aparılır, buna görə tez-tez işləyən sərinləşdirici olan bir avtomobilin altında gölməçə görə bilərsiniz.

Müasir sərinləşdirici qurğuları ümumi hava kanalları və bir nəzarət sistemindən istifadə edərək ümumiyyətlə salonun istilik sistemi ilə birləşdirilir. Müasir avtomobillərdə istilik və sərinləşdirici sistemlərinə nəzarət adətən alətlər panelində və ya sürücü ilə ön sərnişin arasındakı mərkəz konsolunda yerləşdirilir.

TARİXİ

İlk dəfə avtomobillərdəki sərinləşdirici qurğular 1933-cü ildə ABŞ-da Nyu York şirkətlərindən biri tərəfindən əlavə avadanlıq kimi təklif edildi - o vaxta qədər sərinləşdiricilər Amerika göydələnlərində artıq tanış avadanlıqlara çevrilmişdi. Əsasən ən bahalı və lüks limuzinləri təchiz edirdilər.

Zavodda komplektasiyasında sərinləşdirici ilə təchiz oluna bilən ilk avtomobil 1939-cu il Packard modeli idi - hansı ki, buna baxmayaraq azseriyalı əl ilə yığılmış avtomobili olaraq qaldı. Quraşdırmanın qiyməti 274 dollar idi - o dövrdə çox böyük bir məbləğ ("Ford" kimi yeni tam ölçülü minik avtomobilin qiymətinin üçdə bir hissəsindən çoxu 742 dollara başa gəldi) idi. Bundan başqa, qapaq altında və salonda yerləşən aqreqatla yanaşı, sərinləşdirici sistemi yük yerinin yarısını tuturdu, az effektli idi və termostat kimi avtomatik idarəetmə qaydalarına da sahib deyildi. Bu seçim məhşur deyildi, buna görə 1941-ci ildən sonra onu təklif etməyi dayandırdılar, lakin eyni ildə Cadillac tərəfindən oxşar sistem təklif edildi. 1941-42-ci il model illərində sərinləşdirici quraşdırılması əlavə avadanlıqların və ən bahalı Chrysler avtomobillərinin siyahısında yer aldı, lakin ən azı bir avtomobilin onunla birlikdə satılıb-satılmadığı bilinmir.

Bununla yanaşı, 50-ci illərin I yarısında texnologiyanın sürətli inkişafı və Amerika avtomobillərinin avadanlıq səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artması 1954-cü ilə qədər ən yüksək və orta baha qiymət aralığında olan əksər Amerika markalarının avtomobillərində sərinləşdiricinin quraşdırıla biləcəyinə səbəb oldu - lakin, son dərəcə bahalı və az tələb olunan bir seçim olaraq qaldı. Məsələn, 1952-ci ildə Chrysler Imperial modelində, növbəti 1953-cü ildə isə daha əlverişli "Chrysler" modellərində bir seçim olaraq sərinləşdirici təklif edildi. Əvvəllər quraşdırılmış qurğular kimi, AirTemp - Chrysler sərinləşdiricisi avtomobilin yük yerində yerləşən bir əsas bloka sahib idi, baxmayaraq ki, indi xeyli az yer tutur. Lakin, idarəetməsinin sadəliyi ilə fərqlənirdi - yalnız üç mövqeli bir dəyişdirici qurğunun istismarı, habelə yüksək məhsuldarlıq üçün məsuliyyət daşıyırdı: ən böyük Chrysler-in salonunu cəmi bir neçə dəqiqə ərzində 50 ilə 30°C arasında soyutmağı bacarırdı. Bundan əlavə, daha primitiv nümunələrdən fərqli olaraq, demək olar ki, səssiz idi, soyudulmuş havanın axını üçün daha da təkmilləşmiş bir idarəetmə sisteminə sahib idi, bu da salonda vahid paylanmasına kömək edirdi və yalnız nəinki təkrar dövriyyə rejimində işləyə bilirdi, həm də arxa qanadlardakı iri barmaqlıqlar vasitəsi ilə avtomobilin xaricində alınan təmiz hava ilə təchiz edirdi. 1955-ci ildə eyni sistem Chrysler Corporation-a məxsus bütün marka avtomobillərində nəzəri olaraq mövcud idi. ABŞ-ın cənub ştatlarında sərinlədiricilərin kütləvi yayılması dövründən əvvəl bəzi yanacaqdoldurma məntəqələri soyudulmuş havanı sərnişin bölməsinə "nasosla" təmin etmə xidmətini təklif edirdi.

İnqilab 1954-cü ildə baş verdi: ilk dəfə Nash-Kelvinator korporasiyası avtomobillərinə həm qızdırıcının, həm də sərinləşdiricinin daxil olduğu inteqrasiya olunmuş All-Weather Eye havalandırma və istilik sistemi təklif edildi. Qızdırılmış və ya soyudulmuş hava, müasir avtomobillərdə olduğu kimi, salona - alət panelində yerləşən deflektorlar vasitəsilə verilirdi. Quraşdırmanın qiyməti potensial alıcılar üçün ən xoşagələn hala gəldi, bu isə cəmi 345 dollar idi - o illərin digər avtomobillərinin sərinləşdirici sistemindən daha ucuz. Bununla belə, hətta bu məbləğ həmin il ən ucuz "Ford" minik avtomobili qiymətinin dörddə birini (1548 dollar) təşkil edirdi.

Qiyməti nəzərə alsaq, təəccüblü deyil ki, 1950-ci illərin sonlarında avtomobil sərinləşdiriciləri hələ də çox nadir avadanlıq idi - məsələn, Ford Motor Company avtomobillərindən bir az kütləvi şəkildə yalnız bahalı Lincoln-a quraşdırılmışdı; 1958-ci ildə müştərilərin yalnız 1.5%-i orta qiymət aralığında Merkuri və Edseld-ə sərinləşdirici sifariş etmişdi, ucuz Fordlarda bu seçimə demək olar ki, tələbat yox idi.

Buna baxmayaraq, daha praktik və istifadəsi rahat olan All-Weather Eye kimi iqlim nəzarət sistemlərinin yayılması ilə avtomobil sərinləşdirici sistemlərinin məhşurluğu artdı və 1960-cı illərin əvvəllərində Amerika avtomobillərinin təxminən 20%-i onlara sahib idi. Bununla belə, onların kütləvi yayılması 70-ci illərin əvvəllərində baş verdi. 1968-ci ildə sərinləşdirici ilk dəfə AMC Ambassador avtomobilində (orta qiymət aralılıqlı) standart avadanlıq oldu, artıq 1969-cu ildə isə yeni Amerika avtomobillərinin 54%-i buna sahib idi. Avropada sərinləşdirici 1980-ci illərə qədər nadir bir hal olaraq qaldı. Sərinləşdirici ilə təchiz edilən ilk sovet avtomobili ZIL-111A idi.

O vaxtdan bəri, avtomatlaşdırılmış sistemlərin tətbiqi, o cümlədən kompüter nəzarəti (iqlim nəzarəti), artan effektivlik, davamlılıq və istifadə rahatlığı, müxtəlif əlavə süzgəclərin tətbiqi və s. istisna olmaqla, avtomobil sərinləşdiricilərinin konstruksiyasında və işləmə prinsipində köklü dəyişikliklər baş verməyib.

Natiq Nazimoğlu,

Avto Klub Azərbaycan