Hibrid avtomobil nədir və necə yaranıb? - 100 İLLİK TARİXİ FAKTLAR

Hibrid avtomobili - ötürücü təkərləri idarə etmək üçün birdən çox enerji mənbəyindən istifadə edən bir avtomobildır. Müasir avtomobil istehsalçıları tez-tez daxili yanma mühərriki(DYM) və elektrik mühərrikinin birgə istifadəsinə müraciət edirlər ki, bu da DYM-nin aşağı yük rejimində işləməsindən qaçmağa imkan verir, həmçinin güc qurğusunun yanacaq səmərəliliyini artıraraq kinetik enerjinin bərpasını həyata keçirir. Başqa geniş yayılmış hibrid növü - DYM sıxılmış havada işləyən mühərriklərlə birləşdirildiyi avtomobillərdir.

Teplovozlar, bəzi mədən maşınları(seriyalı hibrid ötürücünün istifadə olunduğu son kəşflər istisna olmaqla), DET-250 kimi traktorlar və tanklar kimi elektromexaniki ötürülməsi olan hibrid nəqliyyat vasitələrindən fərqləndirmək lazımdır.

Hibrid bir avtomobil kimsə üçün hələ də qəribə görünə bilər, amma əslində bu ixtira belə bir yenilik deyil, üstəlik, onun tarixi XX əsrin əvvəllərinə aiddir. İki enerji mənbəyi ilə təchiz edilmiş ilk hibrid avtomobili 100 il əvvəl yaradılıb. Elektrik mühərrikinin idarə etdiyi elektromobil haqqında çox güman ki, bütün dünya bilir, amma hibrid əvəzləyicisi ilə bağlı vəziyyət necədir?

Ən çox yayılmış hibrid transmissiyası özündə benzin və elektrik mühərriklərini birləşdirir. Bu tip nəqliyyat vasitələrinə hibrid elektromobilləri deyilir. İnanılmaz görünsə də, hibrid elektromobilləri avtomobil sənayesinin ilk illərində yaranmışdır. Hibrid avtomobili artıq uzun müddətdir ki, bir konsepsiya deyil, cəmiyyətin tanıması üçün tələb olunan bir kəşf deyil - bu geniş praktik tətbiq almış texnoloji məhsuldur.

TARİXİ

İlk hibrid avtomobili 1899-cu ildə Ferdinand Porşe(Ferdinand Porsche) tərəfindən inşa edilmişdir. "Lohner-Porsche Mixte" adlı bir sistem, avtomobilin ön təkərlərini hərəkətə gətirən elektrik mühərriklərini gücləndirmək üçün benzin mühərrikindən istifadə edilmişdir. Lohner-Porsche elektromobil əsasında hazırlanmış, ön mühərrik-təkərləri olan "Lohner Electric Chaise" benzinli elektromobili 1901-ci ildə Paris avtosalonunda ictimaiyyət tərəfindən yaxşı qarşılanıb. Olduqca qısa bir müddətdə tez satışa çıxarılan 300-dən çox nüsxə istehsal olundu. "Lohner Electric Chaise" hibridinin necə idarə olunduğuna dair bir neçə versiya var. Onlardan birində avtomobil, elektrik mühərriklərinin və elektrik enerjisi istehsal edən generatorlu DYM ilə əlaqəli işləməsi sayəsində hərəkət edir, digərində - bu 44 elementli batareyadan enerjinin istifadəsi sayəsində işləmişdir. Bir yüklə, Chaise avtomobili 65 kilometrə qədər məsafə qət edə bilərdi. Hibrid avtomobilinin mütləq çox praktik olmasına baxmayaraq, tələbat, əsasən Henri Fordun benzin mühərriki olan aşağı qiymətli avtomobilinin buraxılması sayəsində, hibridə tələbat tez bir zamanda azaldı. Hibridlər daha bahalı idi, çünki bazar qanunlarına görə, benzinlə müqayisədə çox pis satılırdı. 1950-ci illərdən başlayaraq tarixlərini bərpa və illər sonra texnoloji inkişafı davam edərək hibrid avtomobilləri keçmişin səhifələrində qaldılar.

MARAĞIN BƏRPASI

1960-cı ildə ABŞ Konqresi, avtomobillərdən atılan qazların ucbatından havanın çirkliliyini azaltmaq məqsədi ilə sakinlər tərəfindən elektrikli nəqliyyat vasitələrinin təşviqi ilə bağlı qanun qəbul etdi. ABŞ hökuməti kütlələri hibrid avtomobillərə keçməyə təşviq etməyə çalışarkən 1973-cü il ərəb neft böhranı ekoloji proqrama töhfə verdi. Qaz qiymətləri fəlakətli sürətlə artmağa başladı və buna tələb hələ də böyük idi, çünki şəhər nəqliyyatının 85%-i qaz olduğundan, layiqli və daha ucuz alternativ tapmağa ehtiyac var idi.

1968-ci ildə TRW şirkətinin mühəndisləri bu gün müasir maşınlarda istifadə edilən ilk tam hüquqlu hibrid ötürücü sistemini yaratdılar. Elektromexaniki sistem, elektrik mühərriki ilə birlikdə avtomobilin əsas gücünü itirmədən, daha kiçik bir həcmdə DYM ilə birlikdə istifadə etməyə imkan verdi. Bu texnologiya GM 512 Hibrid modelində tətbiqini tapdı - yalnız elektrik mühərriki ilə saatda 16 km sürətlənməyə qadir avtomobil. Sürətin 17 km/saata qədər artması ilə avtomatik olaraq benzin mühərriki işə düşürdü, bu da avtomobilin sürət həddini 21 km/saata çatmasına kömək edirdi. Daha əhəmiyyətli bir sürətlənməyə ehtiyac yarandıqda, elektrik sistemi bağlanırdı və nəqliyyat vasitəsi təkcə benzin mühərrikində işləyərək magistralda 65 km/saat sürəti yığa bilirdi.

1973-cü ildə Almaniyanın Volkswagen şirkəti hibrid avtomobili Volkswagen Taxi Hybrid avtomobilini ictimaiyyətə təqdim etdi.

Sonrakı 25 il ərzində avtomobil istehsalçıları hibrid texnologiyalarını araşdırmaq və inkişaf etdirmək üçün milyardlarla dollar xərclədilər, lakin buna baxmayaraq qiymət və istehsal baxımından benzinlə sərbəst rəqabət edə biləcək hibrid nəqliyyat vasitələri çox az hazırlandı.

1990-cı illərin sonlarında bir neçə tam elektrikli və hibrid maşın istifadəyə verildi. GM EV1 və Toyota RAV-4 EV elektrik modelləri xüsusilə məhşurlaşmağa başladı - bu elektrikli nəqliyyat vasitələri geniş ictimai marağa səbəb oldu.

HİBRİD AVTOMOBİLLƏRİN CANLANMASI

1999-cu ildə "Honda" ilk ön ötürücülü hibrid avtomobili olan Honda Insight avtomobilini satışa çıxardı. İki nəfərlik Insight, ABŞ-da hibrid yol nəqliyyatının inkişafı üçün əsas tramplin oldu. Honda Insight kifayət qədər iddialı bir layihə idi, müəyyən dərəcədə bir elektrikli avtomobilin sübut edilmiş mexaniki fəaliyyətini təkrarladı, lakin imkanlarını xeyli genişləndirdi. Son dərəcə aşağı yanacaq istehlakı (3l/100 km) səbəbi ilə Honda Insight geniş yayıldı.

Honda Insight-ın meydana gəlməsindən bir neçə il əvvəl, Audi istehsalçısı Avropada ilk seriyalı avtomobilini buraxmağı qərara aldı. Avtomobil 1.9 TDI dizel mühərriki, arxa ötürücülü və 28 at gücünə malik elektrik mühərriki ilə təchiz edilmişdir. Düzdür, 60 ədəd miqdarında kiçik bir dəst istehsalına imkan verilmədi.

Toyota Prius hibrid avtomobili, 2000-ci illərin əvvəllərində, çox məşhur olduğuna görə, "hibrid" sözünün əsas sinoniminə çevrildi. İndiyə qədər bir çoxu Toyota hibrid avtomobil xəttinin bütün yaradılanlardan ən uğurlu olduğunu düşünür. Bunun doğru olub-olmadığını biz mühakimə edə bilmərik, ancaq bir şey məlumdur - saysız-hesabsız digər hibrid nəqliyyat vasitələrinin yaradılması üçün əsas kimi istifadə olunan texnologiya Prius-dan qaynaqlanır. Gözlənildiyi kimi, avtomobil yalnız istehsalçının bölgəsində deyil, Günəşin doğduğu ölkələrdə, Avropada, Latın Amerikasında da tələbat tapdı. İstehsalçı, ildə 20 mindən çox hibrid maşın satırdı.

Toyota Prius hibrid nəqliyyat vasitələri bazarda möhkəmləndiyi və yeni ekoloji maarifləndirmə dövründə Honda ikinci nəsil Insight avtomobillərini istehsal etdi, Chevrolet isə 2007-ci ildə ardıcıl hibrid Chevrolet Volt istehsal etməyi qərara aldı.

Yanacaq iqtisadiyyatı uğrunda mübarizə və buna görə pul, avtomobil sənayesi tarixində bir çox düzəliş etdi. 1970-ci illərdəki hadisələrdən sonra avtomobillər istehsalçıları, avtomobillərdə daha qənaətli yanacaq istehlakı sistemləri yaratmaq üçün fəal işləməyə başladılar. Son illərin avtomobillərinin model çeşidinə gəldikdə, qeyd etmək lazımdır ki, onun içərisində ən diqqətəlayiq və əlamətdar yerlərdən biri yüksək sürətli, praktik və sərfəli hibridlər idi. Bu avtomobillər standart hibridlərlə eyni texnologiya əsasında qurulmuşdur, lakin sonunculardan fərqli olaraq, əhəmiyyətli dərəcədə daha geniş məsafəni danışmaqdansa, batareyalarının daha tez yüklənməsini dəfələrlə artıra bildi.

Hibrid texnologiya dünyasında əhəmiyyətli bir yenilik - daha geniş məsafə potensialı olan avtomobillər xəttini yaratmaq üçün dizel güc sisteminin müsbət atributlarının elektriklə birləşdirilməsidir. İndiyə qədər böyük avtomobil istehsalçıları bu texnologiyanı minik avtomobilləri dünyasına tanıtmasa da, bu kombinasiya on ildən çoxdur ki, sərnişin və dəmir yolu lokomotivlərinin istehsalında geniş istifadə olunur.

Şübhəsiz ki, Toyota konserni, əvvəlki kimi hər il istehsal olunan hibridlərin həcminə görə liderliyini davam etdirir və tanınmış Toyota Prius modelinə əlavə olaraq Lexus RX 400h, Lexus LS 600h də artıq bazarda əhəmiyyətli yerləri tutur. Bu avtomobil istehsalçısı ilk dəfə hibridləri mükafatlı avtomobillər səviyyəsinə qaldırmağı bacardı. Ümumilikdə, bu gün Toyota hibrid avtomobillərin altı modelini istehsal edir: Toyota Prius (ICE 1.5 l/76 at gücü, elektrik mühərriki 67 at gücü, çıxış gücü - 110 at gücü; yanacaq sərfi - 100 km-ə 4,5 l), Lexus RX 400h (268 at gücü, 100 km üçün 8,1 l), Toyota Highlander, Toyota Crown sedanı, avtomobilin yalnız Yaponiya variantı olan Toyota Estima Hybrid, Coaster avtobusu. Düzdür, bütün yuxarıda qeyd olunanlardan yalnız Toyota Prius və Lexus RX 400h Avropa bazarına çıxır.

Son illərin ən uğurlu və gəlirli hibrid avtomobilləri arasında şübhəsiz ki, Nissan Leaf və Chevrolet Volt da var. Nissan Leaf ən ucuz hibrid modellərdən biridir. Hibrid ötürücülük texnologiyası Ford Escape Hybrid versiyasında çox yaxşı tətbiq olunur. Dünyada hibrid avtomobillərinin satışı ildən-ilə artır, lakin yenə də olduğu kimi, hibrid avtomobillərin istehsalı üçün şəbəkələrin kütləvi inkişafı batareya texnologiyasının qüsurlu olması ilə məhdudlaşır.

Natiq Nazimoğlu

"Avtoklub Azərbaycan" klubunun təsisçisi və baş adminstratoru

Mənbə: https://www.facebook.com/groups/autoclub/permalink/3191308037564377/